Ὁ Γέροντας Παΐσιος γιὰ τὴν Παιδεία καὶ τὸν δάσκαλο

Γράφει ὁ Δημ. Νατσιός

Δάσκαλος-Κιλκίς

.               Ἐν πρώτοις μία φράση ποὺ εἰπώθηκε ἀπὸ τὸν ἱστορικὸ καὶ λογοτέχνη τῶν Ἀθηνῶν, τὸν σπουδαῖο Δημ. Καμπούρογλου: «Ὅλα τὰ ἔθνη γιὰ νὰ προοδεύσουν πρέπει νὰ βαδίσουν ἐμπρός, πλὴν τοῦ ἑλληνικοῦ ποὺ πρέπει νὰ στραφεῖ πίσω». Εἶναι βέβαιο ὅτι ὁ σοφὸς ἀθηναιογράφος, ὅπως ὀνομάστηκε, ἐννοοῦσε τὴν παράδοσή μας, ποὺ δὲν εἶναι κάτι τὸ νεκρό, ἀλλὰ ἡ ζωντανὴ φωνὴ τῶν κεκοιμημένων. Μόνο οἱ νεκροὶ λαοὶ ἔχουν παράδοση νεκρή. «Ἐμεῖς θὰ γινόταν νὰ ζήσουμε χωρὶς τοὺς νεκρούς;» ἀναρωτιέται ὁ ποιητής. Ὑπακούοντας, λοιπόν, στὴν προτροπὴ τοῦ συγγραφέα, θὰ στρέψουμε τὸ βλέμμα μας πίσω, γιὰ νὰ δοῦμε, ἐν συντομίᾳ, καὶ νὰ καμαρώσουμε τὸν δάσκαλο, ὅπως μᾶς τὸν προβάλλει ἡ ἔξοχη παράδοσή μας. Καὶ θὰ κλείσουμε μὲ τὰ λόγια, τοῦ ἁγίου Γέροντα Παϊσίου.
.               Κατ’ ἀρχάς, τί σημαίνει ἡ λέξη δάσκαλος; «ἀρχὴ σοφίας ὀνομάτων ἐπίσκεψις». Ἡ λέξη δάσκαλος, σύμφωνα μὲ μία ἐτυμολογικὴ ἑρμηνεία, πολὺ ὄμορφη, γι’ αὐτὸ ἴσως νὰ εἶναι καὶ παρετυμολογία, προέρχεται ἀπὸ τὸ ἀρχαῖο ρῆμα, συνηρημμένο, δάω-ω, ποὺ σημαίνει φωτίζω. (Ἀπὸ δῶ ἡ δάδα, τὸ δαδί). Μὲ ἐνεστωτικὸ διπλασιασμὸ γίνεται δαδάσκω καὶ διδάσκω. Ἀπὸ τὸ διδάσκω παράγεται ὁ διδάσκαλος. Ἄρα δάσκαλος καὶ Παιδεία, γενικότερα, στὰ καθ’ ἡμᾶς, σημαίνει φῶς. (Οἱ Δάσκαλοι τοῦ Γένους, ὀνομάζονταν Φωτιστὲς τοῦ Γένους) Γράφει ὁ Πλάτων: «Παιδεία ἐστὶ οὐ τὴν ὑδρία πληρῶσαι, ἀλλὰ ἀνάψαι αὐτήν». Παιδεία εἶναι, ὄχι τὸ γέμισμα ἑνὸς ἄδειου δοχείου (ὁ ἐγκέφαλος τοῦ παιδιοῦ), ἀλλὰ ἄναμμα ψυχῆς, εἶναι φῶς δηλαδή. Σήμερα τί κάνουμε στὰ σχολεῖα; Ἐγκαταλείψαμε, σβήσαμε τὴν ψυχὴ τοῦ παιδιοῦ καὶ στραφήκαμε στὸν ἐγκέφαλό του, γεμίζοντάς τον μὲ περιττές, πολλὲς φορές, πληροφορίες. Γι’ αὐτὸ οἱ μαθητὲς δὲν ἀγαποῦν τὸ σχολεῖο καὶ τὸ πετροβολοῦν. Ἴσως καὶ τὶς καταλήψεις πρέπει νὰ τὶς ἐκλάβουμε σὰν κραυγὴ ἀπόγνωσης τῶν νέων γιὰ τὸν χαμένο δάσκαλο, γιὰ τὴν ἀνύπαρκτη παιδεία.
.               Ἀνηφορίζουμε τὴν ἱστορία, τὴν παράδοση καὶ στεκόμαστε μὲ θαυμασμὸ στὸν δεύτερο χρυσὸ αἰώνα, μετὰ τοῦ Περικλῆ, τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Στὸν χρυσὸ αἰώνα τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας. Γράφει ὁ οὐρανοφάντωρ Μέγας Βασίλειος. Ὁ δάσκαλος πρέπει νὰ εἶναι «ἀρχέτυπον βίου, νόμος ἔμψυχος καὶ κανὼν ἀρετῆς». Ἐπαναλαμβάνει ὁ ἅγιος τὸν Πλούταρχο στὸ ἐξαίσιο «περὶ παίδων ἀρετῆς» πόνημά του. Ἔλεγε ὁ Πλούταρχος. «Διδασκάλους ζητητέον τοῖς τέκνοις, οἱ καὶ τοῖς βίοις εἰσὶν ἀδιάβλητοι καὶ τοῖς τρόποις ἀνεπίληπτοι καὶ ταῖς ἐμπειρίαις ἄριστοι». Ζωντανὴ ἡ παράδοση τῶν ἀρχαίων στοὺς Πατέρες, μὲ μία διαφορά. Οἱ ἀρχαῖοι ἀποβλέπουν στὴν ἀρετή, στὴν καλοκαθαγία. Οἱ Πατέρες καὶ δὴ διὰ στόματος τοῦ ἁγίου Χρυσοστόμου θὰ ποῦν: «Παιδεία ἐστὶ μετάληψις ἁγιότητος». «Τὰ τέκνα ἡμῶν τῆς ἐν Χριστῷ Παιδείας μεταλαβέτωσαν», γράφει ὁ Κλήμης ὁ Ἀλεξανδρεὺς στοὺς «Στρωματεῖς». Ἂν βέβαια πεῖς σήμερα σὲ κάποιον διὰ βίου ἀμαθῆ τοῦ νῦν ὑπουργείου ὅτι σκοπὸς τῆς Παιδείας εἶναι ἡ ἀπόκτηση ἀρετῶν καὶ ἡ ἁγιότητα κινδυνεύεις μέ… λιθοβολισμό, σὲ ἀναμένει ὁ χλευασμός. Παιδεία γιὰ τοὺς νῦν φωταδιστὲς δὲν εἶναι μόρφωση, παίδευση, καλλιέργεια χαρακτήρων καὶ ἐμφύσηση ἀξιῶν, ἀλλὰ ἀπονομὴ βεβαιώσεων τυπικῶν προσόντων, ἕνα ἄχρηστο χαρτὶ μὲ τὸ ὁποῖο θὰ συνωστίζεται ὁ νέος στοὺς βουλευτικοὺς προθαλάμους ἐκλιπαρώντας μία θέση ἡμιαπασχόλησης. Πίσω στοὺς Πατέρες. Ἔλεγε ὁ ἅγιος Γρηγόριος «καλῶν τῶν διδασκάλων καλοὶ καὶ οἱ μαθηταί». «Τοῦτο διδασκάλου ἀρίστου, τὸ δι’ ἑαυτοῦ παιδεύειν ἃ λέγει»· αὐτὸ εἶναι τὸ γνώρισμα τοῦ ἀρίστου δασκάλου, τὸ νὰ διαπαιδαγωγεῖ, ἐπιβεβαιώνοντας τὰ ὅσα διδάσκει μὲ τὸ προσωπικό του παράδειγμα, βροντοφωνάζει ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος, καὶ προσθέτει τὴν θεμελιώδη ἀρχὴ τῆς ἐν Χριστῷ Παιδείας, «ἔκτεινον τὴν τῆς ἀγάπης σαγήνην, ἵνα μὴ τὸ χωλὸν ἐκτραπῇ, ἰαθῇ δὲ μᾶλλον»· ἅπλωσε τὰ δίχτυα τῆς ἀγάπης, γιὰ ὅλους τους μαθητές σου. Ἂν δὲν ἀγαπᾶς, ἂν δὲν ξεχειλίζει ἡ καρδιὰ ἀπὸ ἀγάπη γιὰ τὰ παιδιά, ματαιοπονεῖς. Τὰ παιδιὰ νιώθουν αὐτὴν τὴν ἀγάπη καὶ σοῦ προσφέρουν, ὡς ἀντίδωρο, μία ἀνθοδέσμη μὲ ἄνθη μυρίπνοα ἀπὸ τὴν ψυχή τους.
.               Τὸν τύπο τοῦτο τοῦ Ἕλληνα δασκάλου, τοῦ  μεταλαμπαδευτῆ τῶν τιμαλφῶν ἀξιῶν τοῦ Γένους, τὸν πολέμησαν καὶ τὸν κλόνισαν οἱ ἀπανωτὲς ἐκπαιδευτικὲς μεταρρυθμίσεις, ἀναγεννήσεις, ἀναπτερώσεις καὶ λοιπὰ ἠχηρὰ φληναφήματα. Μὲς στὶς σχολικὲς τάξεις, ἀντὶ νὰ ρέουν τὰ γάργαρα νάματα τῆς ἐξαίσιας παράδοσής μας, τὰ ὁποῖα ξεδιψοῦν δασκάλους καὶ μαθητές, εἰσπνέουμε τὶς ἀναθυμιάσεις, ποὺ ἀναδίδουν τὰ βαλτόνερα Δύσης καὶ Ἀνατολῆς. Καὶ ἰδοὺ οἱ προκοπές μας!! Καὶ ὅμως ὑπῆρχαν ἄνθρωποι, ὅταν οἱ περισσότεροι ἦταν βυθισμένοι στὴν ἀποκάρωση τῆς ψευτοευημερίας, ποὺ ἔβλεπαν τὴν ἐπερχόμενη βοθρόπτωση, ὑλικὴ καὶ πνευματική. (Μίας ὑλικῆς κατάρρευσης προηγεῖται πάντοτε μία πνευματικὴ ἐξαθλίωση καὶ ἥττα).
.               Ὁ ὁσιακῆς μνήμης γέροντας Παΐσιος ὁ Ἁγιορείτης, ὁ κατὰ κόσμον… ὀλιγογράμματος ἅγιος μοναχός, μᾶς ἄφησε πολυτίμητες διδαχὲς γιὰ τὴν Παιδεία καὶ τὸν δάσκαλο. Ἂν στὰ διάφορα σεμινάρια ποὺ διοργανώνονται «μὲ τὸ κιλὸ» κάθε χρόνο, γιὰ τοὺς δασκάλους ἀκούγαμε τὰ λόγια τοῦ Γέροντα καὶ ὄχι τὶς ἀνούσιες καὶ ἀνιαρὲς τιποτολογίες, ποὺ μᾶς σερβίρουν οἱ σχολικοὶ σύμβουλοι καὶ οἱ ἄσχετοι, συνήθως καὶ ἀσήμαντοι εἰσηγητές τους, ἴσως ἡ Παιδεία νὰ ξανακαθόταν στὸν βασιλικό της θρόνο.
.                  Σκύβω, λοιπόν, μὲ πολλὴ εὐλάβεια καὶ ἀντλῶ ἀπὸ τὸ βιβλίο «μὲ πόνο καὶ ἀγάπη γιὰ τὸν σύγχρονο ἄνθρωπο», λίγα λόγια τοῦ ἁγίου Γέροντα, ποὺ μοσχοβολοῦν σὰν τὸ Τίμιο Ξύλο. Ἐν πρώτοις γιὰ τὸ θέμα τῶν ἀπεργιῶν, ποὺ τὸ ἀκοῦμε αὐτὲς τὶς ἡμέρες. Ἔλεγε ὁ Γέροντας: «-Ἐγὼ λέω στοὺς δασκάλους ποτὲ νὰ μὴν κάνουν ἀπεργία, ἐκτὸς ἂν πᾶνε νὰ καταργήσουν τὰ Θρησκευτικά, τὴν προσευχὴ ἢ νὰ κατεβάσουν τὸν σταυρὸ ἀπὸ τὴν σημαία. Τότε πρέπει νὰ διαμαρτυρηθοῦν. Ἀλλιῶς τί φταῖνε τὰ παιδιὰ νὰ χάνουν μαθήματα!».
.                  Μιλᾶ γιὰ τὴν πληθώρα τῶν μαθημάτων καὶ δραστηριοτήτων, μὲ τὰ ὁποῖα καταπλακώσαμε τὰ παιδιά, ἐνῶ τὸ σημαντικότερο γι’ αὐτὴν τὴν ἡλικία εἶναι τὸ παιχνίδι, τὸ ὁμαδικὸ καὶ ὄχι τὰ ψυχοφθόρα ἠλεκτρονικά. (7ωρα ἀπὸ τὴν Α´ Δημοτικοῦ, ξένες γλῶσσες καὶ ὑπολογιστές, λὲς καὶ μιλᾶμε γιὰ διανοητικὲς μηχανές). «Σήμερα φορτώνουν τὰ παιδιὰ ἕνα σωρὸ καὶ τὰ μπερδεύουν. Τὰ μπουχτίζουν στὰ γράμματα χωρὶς πνευματικὸ ἀντιστάθμισμα. Στὰ σχολεῖα τὰ παιδιὰ πρέπει πρῶτα νὰ μαθαίνουν τὸν φόβο Θεοῦ. Μικρὰ παιδιὰ νὰ πᾶνε νὰ μάθουν ἀγγλικά, γαλλικά, γερμανικὰ -ἐνῶ Ἀρχαῖα νὰ μὴ μάθουν- μουσική, τὸ ἕνα, τὸ ἄλλο… Τί νὰ πρωτομάθουν; Ὅλο γράμματα καὶ ἀριθμοὺς καὶ ἐκεῖνα ποὺ εἶναι νὰ μάθουν, γιὰ τὴν Πατρίδα τους, δὲν τὰ μαθαίνουν. Οὔτε πατριωτικὰ τραγούδια οὔτε τίποτε». Ὁ ὀξυδερκὴς Γέροντας γνωρίζει πὼς ἡ γλώσσα μας, μαζὶ μὲ τὴν πίστη, ἀποτελοῦν τὰ ἀπόρθητα ἀμυντήρια τῆς ἐθνικῆς μας συνείδησης.
.                 «Εἶναι καὶ μερικοὶ ποὺ πᾶνε νὰ κάνουν μία νέα γλώσσα. Ἡ ἑλληνικὴ ὅμως γλώσσα εἶναι “γλώσσα” ἀπὸ τὶς πύρινες Γλῶσσες τῆς Πεντηκοστῆς! Τὸ δόγμα τῆς πίστεώς μας καμμιὰ γλώσσα δὲν μπορεῖ νὰ τὸ ἀποδώση. Γι’ αὐτὸ οἰκονόμησε ὁ Θεὸς καὶ ἡ Παλαιὰ Διαθήκη μεταφράσθηκε ἀπὸ τοὺς Ἑβδομήκοντα στὴν ἑλληνικὴ γλώσσα καὶ τὸ Εὐαγγέλιο γράφτηκε στὴν ἑλληνικὴ γλώσσα. Ἂν δὲν ξέρη Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ κανεὶς καὶ ἀσχολῆται μὲ τὸ δόγμα, μπορεῖ νὰ πλανηθῆ. Καὶ ἐμεῖς καταργήσαμε τὰ Ἀρχαῖα ἀπὸ τὰ σχολεῖα! Μετὰ ἀπὸ λίγο θὰ ἔρχωνται Γερμανοὶ νὰ διδάσκουν Ἀρχαῖα στὰ δικά μας Πανεπιστήμια. Τότε θὰ καταλάβουν οἱ δικοί μας τὴν ἀξία ποὺ ἔχουν τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικά, ἀφοῦ πρῶτα γίνουν ρεζίλι, καὶ θὰ ποῦν: “Γιὰ δὲς ἡ Ἐκκλησία ποὺ κρατοῦσε τὰ Ἀρχαῖα”»! Πᾶνε νὰ ἐξαφανίσουν ἕνα ὀρθόδοξο ἔθνος. Ξέρετε τί σημαίνει αὐτό; Ἕνα ὀρθόδοξο ἔθνος σήμερα εἶναι μεγάλη ὑπόθεση! Παλιὰ εἴχαμε τὴν φιλοσοφία. Ἡ Ἁγία Αἰκατερίνη μὲ βάση τὴν φιλοσοφία ἀποστόμωσε τοὺς φιλοσόφους. Οἱ φιλόσοφοι ἑτοίμασαν τὸν δρόμο γιὰ τὸν Χριστιανισμό. Τὸ Εὐαγγέλιο γράφτηκε στὰ ἑλληνικὰ καὶ διαδόθηκε στὸν κόσμο. Μετὰ οἱ Ἕλληνες προχώρησαν νὰ φωτίσουν καὶ τοὺς Σλάβους. Σὲ μερικοὺς δὲν συμφέρει νὰ ὑπάρχη ἡ Ἑλλάδα. «Μᾶς κάνει κακό, λένε. Πρέπει νὰ τὴν ἐξαφανίσουμε».
.                  Πληγὴ πυορροοῦσα σήμερα γιὰ τὴν πατρίδα ἡ φυγὴ τῶν νέων στὸ ἐξωτερικό. Τὰ σπουδαιότερα μυαλὰ λεηλατοῦνται ἀπὸ τοὺς ξένους, σὲ συνδυασμὸ μὲ τὴν δημογραφικὴ ἀπίσχνανση, ὁδηγούμαστε σὲ ἱστορικὴ εὐθανασία. «Πάντα λέω στὰ παιδιὰ ποὺ πάνε ἔξω γιὰ σπουδές: “Νὰ πᾶτε, ἀφοῦ τὸ θέλετε, ἀλλὰ νὰ προσέξετε νὰ μὴ χάσετε τὴν πίστη σας, νὰ πάρετε μόνον τὶς γνώσεις τους. Καὶ προπαντὸς μὴν ξεχάσετε νὰ γυρίσετε πίσω στὴν Πατρίδα. Ἡ Ἑλλάδα σᾶς περιμένει. Ἔχετε χρέος νὰ τὴν βοηθήσετε. Νὰ εἶστε κοντὰ στοὺς Ἕλληνες, γιὰ νὰ μὴν ἀναγκάζωνται οἱ καημένοι νὰ τρέχουν στὸ ἐξωτερικό, γιὰ νὰ βροῦν ἕναν γιατρὸ ἢ ἕναν εἰδικὸ γιὰ μία ἐπιστήμη. Πολὺ νὰ προσέξετε νὰ μὴν ψυχραθῆ ἡ καρδιά σας. Οἱ Εὐρωπαῖοι εἶναι ψυχροί. Ἡ Ἀμερικὴ πάλι εἶναι μόνο γιὰ νὰ πλουτίζη κανεὶς ὑλικὰ καὶ νὰ χρεωκοπῆ πνευματικά”».
.               Καὶ τέλος τὰ χρυσά του λόγια γιὰ τὸ ἔργο τοῦ δασκάλου. «Εἶναι μεγάλη ὑπόθεση ὁ σωστὸς δάσκαλος, ἰδίως στὶς μέρες μας! Τὰ παιδιὰ εἶναι ἄγραφες κασέτες ἢ θὰ γεμίσουν βρώμικα τραγούδια ἢ βυζαντινὴ μουσική. Τὸ ἔργο τοῦ δασκάλου εἶναι ἱερό. Ἔχει μεγάλη εὐθύνη καί, ἂν προσέξη, μπορεῖ νὰ πάρη μεγάλο μισθὸ ἀπὸ τὸν Θεό. Νὰ φροντίζη νὰ διδάσκη στὰ παιδιὰ τὸν φόβο τοῦ Θεοῦ. Πρέπει νὰ βροῦν τρόπο οἱ ἐκπαιδευτικοὶ νὰ περνᾶνε κάποια μηνύματα στὰ παιδιὰ γιὰ τὸν Θεὸ καὶ γιὰ τὴν Πατρίδα. Ἂς σπείρουν αὐτοὶ τὸν σπόρο, καὶ ἂς μὴν τὸν δοῦν νὰ βλαστάνη. Τίποτε δὲν πάει χαμένο κάποια στιγμὴ θὰ πιάση τόπο. Καὶ πάντα μὲ τὸ καλό, μὲ ἐπιείκεια, μὲ ἀγάπη νὰ φέρωνται στὰ παιδιά. Νὰ προσπαθοῦν νὰ ξυπνᾶνε τὸ φιλότιμό τους. Τὸ παιδὶ θέλει ἀγάπη, ζεστασιά. Πολλὰ παιδιὰ τὴν στεροῦνται τελείως στὸ σπίτι. Ἂν οἱ δάσκαλοι ἀγαπήσουν τὰ παιδιά, θὰ τοὺς ἀγαπήσουν καὶ ἐκεῖνα, καὶ τότε θὰ κάνουν πιὸ εὔκολα τὸ ἔργο τους. Ἐμᾶς ὁ δάσκαλος μὲ τὴν βέργα μᾶς χτυποῦσε, ὅταν ἔβλεπε ἀταξία, ἀλλὰ ἀγαποῦσε τὰ παιδιὰ καὶ τὰ παιδιὰ τὸν ἀγαποῦσαν. Δὲν εἶχε δικά του παιδιὰ καὶ τὰ ἀγαποῦσε τὰ παιδιὰ πολύ. Γι’ αὐτὸ λέω ὅτι καλοὶ εἶναι οἱ γονεῖς ποὺ γεννοῦν πολλὰ παιδιὰ καὶ γίνονται πολύτεκνοι, ἀλλὰ καλύτεροι εἶναι οἱ σωστοὶ ἐκπαιδευτικοὶ ποὺ ἀναγεννοῦν τοῦ κόσμου τὰ παιδιὰ καὶ γίνονται ὑπερ-ὑπερ-πολύτεκνοι! Δίνουν ἀναγεννημένους ἀνθρώπους στὴν κοινωνία, καὶ ἔτσι γίνεται καλύτερη».

.                 Ἂν ζούσαμε σὲ κράτος ἑλληνικὸ καὶ ὄχι στὸ ψευτορωμαίικο χαρτοβασίλειο, στὸ μνημονιακὸ ἀπολειφάδι καὶ παίγνιο τῶν Φράγκων, στὰ παιδαγωγικὰ τμήματα αὐτὰ θὰ διδάσκονταν καὶ ὄχι οἱ μαγαρισιὲς τῆς Ρεπούση καὶ τῶν ὁμοϊδεατῶν της.